Διαταραχές συνηθειών και παρορμήσεων – Εθισμοί

Ο όρος εξάρτηση παραδοσιακά έχει χρησιμοποιηθεί για να περιγράψει έναν βιολογικό εθισμό από μία ή περισσότερες ουσίες. Οι περισσότεροι άνθρωποι κατά καιρούς υποφέρουν από συναισθηματικά ακαθόριστη δυσαρέσκεια (άγχος), το οποίο σε πολλές περιπτώσεις μοιάζει με απελπιστικό φόβο και τρόμο. Το σοβαρό άγχος το οποίο οδηγεί τους ανθρώπους σε αδυναμία εκπλήρωσης κανονικών δραστηριοτήτων στη διάρκεια της μέρας, εκτιμάται ότι ταλαιπωρεί 300 εκατομμύρια άτομα παγκοσμίως.

Οι άνθρωποι έχουν αναζητήσει εδώ και καιρό ανακούφιση από το άγχος και τις συναισθηματικές φορτίσεις, μέσα από τη χρήση κατασταλτικών φαρμάκων (ηρεμιστικών), οπιούχων (ηρωίνη, μαριχουάνα, αμφεταμίνες) και άλλων παραισθησιογόνων αιθηστικών ουσιών (LSD, μαγικά μανητάρια, αγγελόσκονη, έκσταση) τα οποία σε μακροχρόνια χρήση μπορεί να οδηγήσουν σε ισχυρό βαθμό σωματοεγκεφαλικής εξάρτησης του χρήστη, με ψυχολογικές, γνωστικές και σωματικές διαταραχές.

Η χρήση ψυχοτρόπων ουσιών μπορεί να είναι απλή δοκιμαστική ή περιστασιακή, φαινόμενο που δεν σχετίζεται υποχρεωτικά με μια εξελικτική πορεία προς μία συμπεριφορά κατάχρησης. Υπάρχει, επίσης, η καλούμενη κοινωνική χρήση, που αφορά σε ουσίες ψυχοτρόπες αλλά κοινωνικά αποδεκτές, όπως η νικοτίνη, η καφεΐνη και το αλκοόλ, οι οποίες χρησιμοποιούνται συνήθως κατά τη διάρκεια κοινωνικών συναναστροφών, στα πλαίσια χαλάρωσης ή διασκέδασης.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, η κοινωνική χρήση ψυχοτρόπων ουσιών μπορεί να φτάσει σε περιστασιακή κατάχρηση, φαινόμενο που παρατηρείται συχνά με το αλκοόλ. Πρόκειται δηλαδή για χρήση υπερβολικών ποσοτήτων οινοπνευματωδών ποτών, που δεν γίνεται συστηματικά, αλλά μόνο κάτω από ορισμένες συνθήκες, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι μια τέτοια χρήση δεν μπορεί να έχει δυσάρεστες συνέπειες για το άτομο.

Εξάρτηση από ουσίες (drug dependence, αντικατάσταση του όρου «εθισμός»)

Η εξάρτηση είναι ένα σύμπλεγμα γνωστικών, συμπεριφερικών και φυσιολογικών συμπτωμάτων, που δείχνουν ότι το άτομο συνεχίζει τη χρήση της ουσίας παρά την ύπαρξη σημαντικών προβλημάτων που σχετίζονται με τη λήψη της. Η διάγνωση συνοδεύεται από το προσδιορισμό της ύπαρξης ή μη της σωματικής εξάρτησης (ύπαρξη ανοχής ή στέρησης).

Σωματική εξάρτηση

Είναι μια κατάσταση προσαρμογής του οργανισμού σε συγκεκριμένη ψυχοδραστική ουσία, που χαρακτηρίζεται από την εμφάνιση συμπτωμάτων στέρησης κατά την αποχή, τα οποία μπορούν να ανακουφιστούν εν μέρει ή πλήρως με την επαναχορήγηση της ουσίας.

Eκφράζεται με την παρουσία σωματικών και ψυχοπαθολογικών συμπτωμάτων στις περιπτώσεις που το ποσό της καταχρώμενης ουσίας μειώνεται απότομα σε σημαντικό βαθμό.

Ψυχολογική εξάρτηση

Είναι μια υποκειμενική αίσθηση της ανάγκης για λήψη συγκεκριμένης ψυχοδραστικής ουσίας, είτε λόγω της ευφορικής δράσης της, είτε προς αποφυγή της δυσφορικής κατάστασης που προκαλεί η στέρησή της.

Με τον όρο αυτό, ουσιαστικά, ονομάζεται η κατάσταση που συνοδεύει όλες σχεδόν τις περιπτώσεις εξάρτησης και κατά την οποία η προοπτική λήψης της ουσίας προκαλεί ένα συναίσθημα ευχαρίστησης.

 Έτσι, γίνεται ισχυρότερο το κίνητρο για την επανάληψη της χρήσης, με σκοπό την ένταση της ευχαρίστησης ή την αποφυγή της δυσφορίας από τη πιθανή στέρηση της ουσίας. Ο όρος αυτός είναι πολύ υποκειμενικός και δύσκολα ποσοτικοποιείται.

Ένα άτομο μπορεί να έχει σωματική εξάρτηση, ψυχολογική εξάρτηση ή και τις δύο.

Εξάρτηση καπνού και στρες

Οι καπνιστές αναφέρουν ότι ο κύριος λόγος που καπνίζουν είναι:

  • η ανακούφιση από το στρες και
  • η χαλάρωση

Επιπλέον οι στρεσσογόνοι παράγοντες αυξάνουν το craving για τσιγάρο και αυτό αποδεικνύεται σε in vivo και εργαστηριακές μελέτες.

Μελέτες δείχνουν ότι μετά από έντονα αγχώδη γεγονότα ζωής, αυξάνεται ο αριθμός των καταναλωμένων τσιγάρων π.χ. μετά από την επίθεση στους δίδυμους πύργους στη Νέα Υόρκη. Παράλληλα, μπορεί να αυξάνονται και άλλες εξαρτητικές συμπεριφορές όπως π.χ. η κατανάλωση αλκοόλ.

Εξάρτηση από τον τζόγο και στρες

Ο παθολογικός τζόγος (pathological gambling) μετονομάζεται σε διαταραχή ενασχόλησης με τυχερά παιχνίδια (gambling disorder) και μεταφέρεται από τη διαγνωστική κατηγορία «διαταραχές ελέγχου των παρορμήσεων» στη νεοδημιουργηθείσα κατηγορία «διαταραχές εθισμού» (addiction disorders) και στην υποκατηγορία «μη σχετιζόμενες με ουσίες διαταραχές».

Οι παθολογικοί παίκτες εμφανίζουν εντονότερες επαγγελματικές δυσκολίες, δυσλειτουργικές τεχνικές επίλυσης προβλημάτων (ψέματα και εξαπάτηση) και εντονότερη γνωστική εξασθένηση (προβλήματα σε σκέψη, μνήμη, επίλυση προβλήματος, συγκέντρωση, λογική).

Οι περισσότεροι αρέσκονται να πιστεύουν ότι διαθέτουν κάποια ικανότητα επηρεασμού των αποτελεσμάτων (μελέτη συχνότητας αριθμών, τρόπος πίεσης μοχλού, τυχεροί αριθμοί κ.ά.).

Ο ψυχολογικά ευάλωτος παίκτης (emotionally vulnerable gambler) έχει ανάγκη να αντιμετωπίσει το άγχος και τις στρεσογόνες καταστάσεις της ζωής του, αλλά λόγω της εκπαίδευσής του (παρελθούσες εμπειρίες, τραύμα, ανεπαρκή πρότυπα κ.λπ.) επιλέγει τον τζόγο, ως λανθασμένη στρατηγική αντιμετώπισης. Κάθε νέα πηγή άγχους δίνει νέα ώθηση στην ενασχόληση με τα τυχερά παιχνίδια, οδηγώντας στην παθολογική εμπλοκή με αυτά.

Εξάρτηση από το Διαδίκτυο

Η εξάρτηση από το Διαδίκτυο ως όρος συναντάται και ως παθολογική χρήση του διαδικτύου, παρορμητική χρήση του διαδικτύου ή προβληματική χρήση του διαδικτύου. Εντούτοις, η έννοια του εθισμού δεν αναφέρεται στο μέσον αυτό καθ’ αυτό όπως συμβαίνει με τις ουσίες, αλλά στις δυνατότητες που δίνει και στις δραστηριότητες που παρέχει. Τέτοιες δραστηριότητες είναι το e-mail, το chat, τα διαδικτυακά παιχνίδια και τα δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης.

 Όσον αφορά στην εξάρτηση από το Διαδίκτυο και το e-mail, φάνηκε ότι άτομα που εμφάνιζαν προβληματική χρήση, δεν ασχολούνταν κυρίως με επικοινωνία με άτομα που ήδη γνώριζαν, αλλά επιθυμούσαν την αλληλεπίδραση με χρήστες του ψηφιακού κόσμου.

Η προβληματική χρήση του διαδικτύου περιλαμβάνει την αδυναμία ενός ατόμου να ελέγξει την εμπλοκή του σε αυτό, είτε αυτό είναι σε επίπεδο χρόνου είτε σε επίπεδο δραστηριότητας.

Μάλιστα η Young θεωρεί ότι η ενασχόληση πάνω από 38 ώρες την εβδομάδα συνιστά εξάρτηση.

Ακόμα, περιλαμβάνει αυξημένο στρες και μειωμένη λειτουργικότητα σε ποικίλες πτυχές της ζωής του ατόμου.

Βασικά χαρακτηριστικά της είναι:

  • η υποκειμενική έλλειψη ελέγχου
  •  το αίσθημα αβοηθησίας
  •  η άρνηση της κατάστασης
  •  τα προβλήματα στον ύπνο
  •  η κακή διατροφή
  •  η εχθρότητα
  •  οι βίαιες συμπεριφορές
  •  η μείωση των δραστηριοτήτων εκτός ιντερνέτ
  •  η ευφορία εξαιτίας της χρήσης και εν γένει όσες συμπεριφορικές εκδηλώσεις αποδίδονται στην υπερβολική αυτή ενασχόληση

Σε επίπεδο εξάρτησης από το διαδίκτυο, τα υψηλά επίπεδα αυτό-αποτελεσματικότητας συσχετίζονταν αρνητικά με την εμφάνιση εξαρτητικής συμπεριφοράς, με την αγχώδη ή αποφευκτική προσκόλληση και με την ύπαρξη φτωχών κοινωνικών δικτύων και με μειωμένη ικανοποίηση από αυτά.

Τα χαμηλά επίπεδα αυτό-αποτελεσματικότητας σχετίζονταν με:

  • κατάθλιψη
  •  μειωμένες κοινωνικές συναναστροφές
  •  μοναξιά
  •  χαμηλή αυτοεκτίμηση
  • εξάρτηση από το Ιντερνέτ

Εντούτοις, μια υπόθεση που ανέκυψε ήταν, ότι άτομα που έπασχαν από κάποια ψυχική διαταραχή, όπως κατάθλιψη, άγχος ή διαταραχές ελέγχου των παρορμήσεων, μπορεί να χρησιμοποιούν το διαδίκτυο σαν ένα μέσο ανακούφισης από το στρες.

Χαρακτηριστικά, συνήθως την υπερβολική ενασχόληση ακολουθεί:

  • η έκπτωση στην κοινωνική και επαγγελματική ζωή του ατόμου
  • η αδυναμία ελέγχου της χρήσης καθώς και
  • τα προβλήματα στην κοινωνική ζωή του ατόμου.

Αυτές οι συνέπειες με την σειρά τους επιτείνουν το στρες και δημιουργούν έτσι έναν φαύλο κύκλο.

Οι θεραπείες αυτογνωσίας έχει φανεί να παρουσιάζουν πολύ καλά αποτελέσματα όσον αφορά τις εξαρτήσεις.

Έρευνες έχουν δείξει ότι μετά από έναν μικρό αριθμό συνεδριών γνωσιακή θεραπείας, το άτομο αυξάνει την επιθυμία διακοπής των εθιστικών έξεων,  βελτιώνει το κοινωνικό του δίκτυο και υιοθετεί ευκολότερα νέες δραστηριότητες.

References

  1. ΑΔΑΜΟΠΟΥΛΟΣ Α, ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ Μ. Η τύχη ως αρχετυπική, θεοποιημένη έννοια και η εξάρτηση από τα τυχερά παιχνίδια ως σύγχρονη εκδοχή ψυχολογικής παθολογίας – μια ιστορική και θεωρητική προσέγγιση. Σύναψις 2013, 28:4–7
  2. ΛΑΖΟΣ ΧΔ. Παίζοντας στο χρόνο. Αρχαιοελληνικά και βυζαντινά παιχνίδια 1700 π.Χ.–1500 μ.Χ. Αίολος, Αθήνα, 2002
  3. CALTABIANO NJ. From antiquity to Australia: A brief account of gambling. Int J Ment Health Addiction 2004, 1:16–19
  4.  KORN DA, SHAFFER HJ. Gambling and the health of the public: Adopting a public health perspective. J Gambl Stud 1999, 15:289–365
  5. GAINSBURY SM, RUSSELL A, HING N, WOOD R, LUBMAN D, BLASZCZYNSKI A. How the Internet is changing gambling: Findings from an Australian prevalence survey. J Gambl Stud 2015, 31:1–15
  6.  ROOM R, TURNER NE, IALOMITEANU A. Community effects of the opening of the Niagara casino. Addiction 1999, 94:1449–1466 7. GRIFFITH
  7. Amichai-Hamburger, Y, and E Ben-Artzi. “Loneliness and Internet Use.” Computers in Human Behavior 19, no. 1 (January 2003): 71–80.
  8. Ang, Rebecca P., Wan Har Chong, Stefanie Chye, and Vivien S. Huan. “Loneliness and Generalized Problematic Internet Use: Parents’ Perceived Knowledge of Adolescents’ Online Activities as a Moderator.” Computers in Human Behavior 28, no. 4 (July 2012): 1342–1347.
  9. Bernardi, Silvia, and Stefano Pallanti. “Internet Addiction: a Descriptive Clinical Study Focusing on Comorbidities and Dissociative Symptoms.” Comprehensive Psychiatry 50, no. 6 (November 2009): 510–516.
  10. Blanchard, Anita L., and Christine A. Henle. “Correlates of Different Forms of Cyberloafing: The Role of Norms and External Locus of Control.” Computers in Human Behavior 24, no. 3 (May 2008): 1067–1084.
  11. Brewer J., Potenza M. (2008). The Neurobiology and genetics of impulse control disorders:relationships to drug addictions. Biochem Pharmacol. 75(1):63-75
  12. Buffardi, Laura E, and W. Keith Campbell. “Narcissism and Social Networking Web Sites.” Personality and Social Psychology Bulletin 34, no. 10 (October 1, 2008): 1303–1314.